RHIZOMATIC LANDSCAPES
Unfolding the Vaporous Mind - Exhibition NN Contemporary Northampton, UK

18.04.2019
by Marieke Folkers

Landscape Structures
Gam Bodenhausen’s black and white drawings depict landscapes. Or, more specifically, structures in landscapes shaped by nature and humans. For her solo exhibition at NN Contemporary in Northampton, UK, she took the small local Church of the Holy Sepulcher as inspiration. The ironstone building had evident traces of erosion. A network of lines eroded due to both ages of natural forces and human scratching. The works she presents echo these. This text takes a closer look at the work of the Eindhoven-based artist, and illuminates it from the point of view of the rhizome.

Graphite Drawings
The majority of the drawings are large-scaled. Pencil lines fill up meters-long sheets, giving the viewer an immediate wondrous and monumental sense. Drawing with graphite, the depiction of stone poetically comes together with the drawing material. The material expression in the drawings is remarkable, considering it ‘only’ consists of pencil on paper. Gam Bodenhausen adopts different techniques. These vary from delicate to rough strokes, and from smudging to scratching. The result is a vivid scene that is recognisable and at the same time speaks to the imagination. The choice to stay restricted to black and white is deliberate. She argues: “you see so much more when you leave elements of reality, such as colour, out.”

Creating a World
The works are not representational. That is to say, Gam Bodenhausen uses photographs, collages and three-dimensional models as a starting point for the drawings. These still contain a reference to the real world. At some point she releases this reference to reality, and the structures form their own way. The drawing now becomes part of Bodenhausen’s own world. The artist explains she does not consciously shapes this. However, she admits that when all works are put together a pattern could be discovered. Certain elements repeat themselves, and these motifs could form a world together. A world through which people can wander at NN Contemporary.

The Rhizome
Let us look at Gam Bodenhausen’s landscapes in light of Gilles Deleuze and Felix Guattari’s concept of the rhizome. Deleuze and Guattari compare the so-called arborescent – or, tree-like – structure with the rhizomatic structure. The first starts from its roots, is hierarchical, static and linear. It often consists of the cause-and-effect principle. On the other hand, the rhizome has no beginning, end or centre. The rhizome rests on the “principles of connection and heterogeneity” (Deleuze and Guattari, 1987, p. 7). It has no fixed points, everything is symbiotically interconnected, and it is characterised by inner endlessness. These connections are not necessarily visible, but always present. It is not about causality, but relationality.

Network Patterns
Gam Bodenhausen’s individual works are a rhizome alike. She draws structures that, in her words, “could go on forever” – even beyond the paper. She addresses that once she figured out the pattern of a network, she can expand it in any direction. The depicted structures have their own inner endlessness and find their own way. Rhizomes have no fixed points or basic roots, as arborescent structures do. There are no dominant, leading strokes in Gam Bodenhausen’s drawings. Instead, as Deleuze and Guattari state, “there are only lines” (p. 8).

Constant Becoming
Deleuze and Guattari explain how a rhizome can never be broken or separated, since it will always restore itself and grow on. It is always in a state of ‘becoming’. Gam Bodenhausen takes on an explorative method of working, which the drawings nicely mirror. Her approach of drawing in hourly shifts on each piece is intrinsically rhizomatic; all receive the same treatment, there is no dominant one.

Molding the Image
Each drawing is a hypnotising landscape in itself, but combined they form a captivating totality. The rhizomatic effect of the individual works is even stronger when they are seen together as a whole. There is no beginning or end to the exhibition, nor a central piece. Instead of a consecutive story, it represents an active state of ‘becoming’. In Bodenhausen’s words, she is continually “molding the image.” The visitor can continue this process in his or her own experience.

Assemblage
The exhibition grasps the world in relational terms. The drawings are not static entities, but ongoing processes. In Deleuze and Guattari’s terminology, they form an ‘assemblage’: an “increase in the dimensions of a multiplicity that necessarily changes in nature as it expands its connections” (p. 8). This can be clarified in the sense that Gam Bodenhausen releases the reference to reality and integrates the scene in her own world instead. There is a rupture with representation, which inevitably causes the becoming of a new world – her own.

Unfolding the Vaporous Mind
The title of the exhibition at NN Contemporary, ‘Unfolding the Vaporous Mind’, refers to blurry thoughts that eventually always find their way. This metaphor is visualised in the depicted landscapes formed by natural and human erosion, materialised through pencil on paper. Deleuze and Guattari put Gam Bodenhausen’s work in the context of rhizomatic structures. They clarify how she directs the attention towards the multiplicity of lines, and how these lines together form an assemblage open to interpretation. Ultimately, she shows inner and endless relationality at its finest.

The exhibition ‘Unfolding the Vaporous Mind’ is on from 11 April to 1 June 2019 at NN Contemporary in Northampton.

Source: Gilles Deleuze and Felix Guattari (1987 [1980]) A Thousand Plateaus. Capitalism and Schizophrenia. Massumi, B. (trans.) Minneapolis and London: University of Minnesota Press.

-----------------

INLEIDING PUBLICATIE GREY HORIZONTALS

16.11.2016 Arno Kramer

Het is goed en aangenaam dwalen in de tekeningen van Gam Bodenhausen. Lijnen volgend in haar werk ‘passeer’ je gecomprimeerde verzamelingen van lineair opgebouwde clusters, als ‘aandachtspunten’ die je verder voeren naar iets opener gebieden, waar een herkenbaar element je soms confronteert met de werkelijkheid en dat je nog meer verbaast op de reis door de tekening. Structuren, arceringen, vormen en figuraties houden je blik scherp. Want wat doet dat hoofd daar? Wat die takken en dat dier? Waarom die subtiele aandacht voor dat blad? Waarom wil ik verder doordringen in onbekende gebieden, wat kan ik verwachten en moet ik wel iets verwachten in dit fabelachtige labyrint van lijnen? De wijze waarop Gam Bodenhausen met potlood tekent roept enorm veel verwachtingen op bij de kijker, bij mij dus, want ik weet niet waar ik kan en wil eindigen in mijn speurtocht naar een eventuele kern in de tekeningen. Is die kern er wel? Moet ik niet steeds terug vanuit mijn speurderspositie naar een overall blik op het werk, om mijn tocht opnieuw te beginnen, om weer andere dingen te ontdekken? Dat alles ook in de hoop dat mijn beleving nooit eindigt. Haar werk is altijd vol hoop en ook altijd vol geloof in een verder.
Elke lijn blijft een voertuig, elke lijn heeft een mate van sensibiliteit, elke vorm die ontstaat lijkt een noodzaak. Hoewel je kunt zeggen dat de tekeningen van Gam Bodenhausen ook een enorme abstracte kwaliteit hebben in de details, ontspringt er soms ook iets noodzakelijk figuratiefs aan haar verbeelding. De lijn lijkt dus in eerste instantie het voertuig voor haar geest, zij stuurt, zij zoekt, zij geeft ‘gehoor’ aan het moment en ontspoort soms even in de complexiteit van een hoeveelheid lijnen bij en door elkaar. Misschien is die tekening ook weer niets meer en minder dan het uitlokken van een schitterende ontsporing.
Hoewel het een evident gegeven is dat de lijn in een tekening het ‘voertuig’ naar een beeld kan zijn, is het toch wonderlijk dat kunstenaars elke keer weer in staat zijn met zo iets simpels als de lijn tot een oorspronkelijk beeld te komen. Handschrift, maar ook motoriek en natuurlijk techniek en visie bepalen of een tekening een kwaliteit krijgt die je oorspronkelijk kunt noemen. Sturing, verdichting, concentratie en durf bepalen het beeld dat de kunstenaar ons wil tonen.
Hoewel veel tekeningen van Gam Bodenhausen spontaan lijken te zijn ontstaan, deels door waarneming van haar omgeving, deels door een rijke fantasie en vooral durf om een tekening te laten ‘ontsporen’, is er altijd ook weer de hand van de meester die in de goede richting stuurt, die ook laat zien, in het totaal van haar oeuvre tot nu toe, dat zij conclusies trekt. In nieuw werk wel refereert aan eerdere tekeningen, maar dat zij toch weer laat zien dat ze verder kan en moet en nieuwe wegen wil vinden.
Ik vraag me bij het bekijken van de tekeningen ook niet af in welk seizoen ik nu door de werken reis. En dat deed me denken aan wat Alain de Botton schreef in zijn boek De kunst van het reizen. Als onze levens in het teken staan van het streven naar geluk, zijn er wellicht maar weinig activiteiten die zoveel onthullen over de drijfveren achter deze zoektocht – met al zijn passie en paradoxen – als onze reizen. Zij geven, hoe onsamenhangend ook, een idee van wat het leven zou kunnen behelzen wanneer we niet waren gebonden aan de plichten van ons werk en de strijd om het bestaan.
Het zal duidelijk zijn dat we daar nu juist de echte kunst voor nodig hebben. Die kunst die ons dat kan bieden dat we op geen enkele andere wijze kunnen ervaren, liefde, bewondering, troost, rust, evenwicht, wat niet al en het werk van Gam Bodenhausen rijkt het ons zomaar aan.
In het najaar van 2015 verbleef Gam Bodenhausen enkele maanden als artist in residence in Diepenheim onder auspiciën van Drawing Centre Diepenheim. Het betrekkelijke isolement, maar vooral de rijkdom te voelen dat je er vooral kunt doen wat je wilt en dus hard werken, maakte dat er door die focus op het eigen werk ook makkelijker risico’s werden genomen, onderzoekingen werden gedaan, gedreven of vrijblijvend gesproken werd met passanten of collega’s die even op bezoek kwamen. Haar paradijs leek zij op papier nog intenser vorm te kunnen geven door volledige concentratie op haar werk.
Het creëren van een beeld is het creëren van een wereld, van een plek ook en veelal letterlijk op een vel papier. Die plek is een thuis, want je hebt hem als kunstenaar met je eigen energie gewrocht, en je voegt er elke dag, als je werkt, iets aan toe. Je koestert die plek, het is jouw domein, maar je bent je als beeldend kunstenaar ook bewust van het feit dat anderen dat domein ooit zullen betreden. Het is niet zo dat het werken van Gam Bodenhausen alleen uit handelen bestaat, het zetten van lijnen, het uitpoetsen en gummen wat verkeerd ging. Het is ook veel reflecteren en vaak opnieuw beginnen dat is inherent aan een artistiek proces van scheppen. Soms ontwikkelt iets zich deels in haar hoofd, maar vaker lijkt het haar hart en vooral haar onderbewuste die de sturende factoren zijn in de ontwikkeling. Steeds is er ook de serendipiteit, het bewandelen van een gedeeltelijk bedachte weg, maar het vermogen hebben en inzien dat er vanaf te wijken is en dat je kunt dwalen in de geest en letterlijk op het papier zien dat de eveneens waardevolle sturende factoren kunnen leiden tot goede tekeningen.

En hoewel we in een ketsende wereld leven, we soms hoppen van de rust van het land weer naar de drukte van de stad, de wereld via internet sowieso makkelijk kunnen binnenhalen, is het werken in een studio met volledige concentratie op het eigen werk een unicum en leidt het in vrijwel alle gevallen tot nieuwe wegen in het werk. Het blijft een raadsel en iets magisch hebben dat er, als je in volle rust tekent en je je dus concentreert op je eigen werk, op je binnenwereld, op je pure tekenen, dat er dan uit dat grote niets weer iets ontstaat. Een tekening, een nieuwe geestelijke landkaart die we als handreiking kunnen zien voor een nieuwe dwaaltocht, al dan niet door het volgen van de nieuwe duizenden handgetekende lijnen….we ademen onderweg, verbazen ons onderweg en komen, wellicht Alain de Botton indachtig, nog gelukkiger uit het avontuur dat we aangaan door het mooie werk van Gam Bodenhausen te bekijken.

-----------------

IN HET GRAFIJN

19.03.2016 Bianca Stigter

Het is er al heel lang, niet zo lang als de big bang, maar wel zo kort daarna dat miljoenen jaren seconden lijken. Vijf eeuwen geleden werd het pas ontdekt, nadat een hevige storm een oude eik in het Engelse Lake district had ontworteld en voor het eerst het zachte mineraal grafiet zichtbaar werd, dat overigens pas een paar eeuwen later zijn aan het oude Grieks ontleende naam verkreeg: in 1789 bedacht iemand er de naam grafiet, schrijfsteen, voor. Eerder kon ook niet, want vlak na de ontdekking werd het slechts gebruikt om schapen mee te merken, tot iemand snapte dat je het ook op papier kon smeren.
Bij Grey Knotts oftewel Grijze Knopen kwam toen de eerste potloodmijn ter wereld, het zachte mineraal nog niet in hout verpakt maar omwonden met touw of schapenvel.
Nog steeds heet het schrijfgerei naar wat het niet is, potlood bevat geen lood, het is pure koolstof, het element dat aan de basis staat van al het leven, en dat in veel andere talen carbon heet, wat eigenlijk ook een vernoeming is, want carbon verwijst naar het Latijn voor hout, wat we ook nog horen in de spaghetti carbonara, de pasta van de houthakkers, waar dus weer geen hout in zit, maar spek en ei, en zo lijkt het of we zijn afgedwaald maar dat is niet zo want alles verandert voortdurend in alles, de hele wereld is metamorfose, die soms met het blote oog waarneembaar is, bijvoorbeeld als zo’n samengeperst vierkantje droge aarde van de Albert Heijn moestuintjes zich volzuigt met water en in een paar seconde tot een toren uitdijt, maar meestal niet. Het gaat te langzaam of wij zijn te ongeduldig. Charles Darwin kon dagen roerloos in zijn leunstoel zitten om zijn kamerplanten te zien groeien, maar de meeste mensen nemen daar de tijd niet voor en meestal gaat het ook echt te traag, nog trager dan kamerplanten, of het gebeurt op plekken die niet voor de gewone sterveling toegankelijk zijn. En toch, we weten dat alles verandert; we merken het dagelijks aan wat er bij ons zelf in en uitgaat; aan de spaghetti carbonara die er roze ingaat en bruin weer uitkomt, die als mest ons lichaam weer verlaat: misschien niet de smakelijkste metamorfose, maar wel een metamorfose. Mijn Romeinse held Ovidius dacht groter en had het over mensen die in bomen, vogels, rivieren en rotsen veranderen en ook al klinkt dat misschien vergezocht; als we over timelapse fotografie zouden beschikken die over miljoenen was opgenomen, zou die vast zijn gelijk bewijzen; alles stroomt en alles verandert voortdurend in iets anders; kunst is misschien wel wat er is omdat die timelapse-fotografie niet bestaat. Kortsluiting.
Van verf of in dit geval van grafiet laat zich een hele wereld maken, van alles kan komen uit de materie die het mineraal op papier achterlaat: schep de wereld nog een keer en doe er nog een schepje bovenop door verbindingen aan te gaan die nog niet bestaan maar die best zouden kunnen, het kan want ze zijn al getekend, en dat nog wel door een spoor te trekken met stof die lang geleden in het diepste van de aarde is gevormd. Een tekening is dus ook altijd een spoor uit het verleden, is tastbare geschiedenis. Tijdens het tekenen schilferen telkens laagjes koolstof af. Grafiet heeft dezelfde chemische samenstelling als diamant; de atomen zijn alleen anders gerangschikt; het zachtste en het hardste mineraal zijn de verwantste mineralen. Soms lijkt het alsof je dat aan potloodstrepen kunt zien: een fluwelen voorbode van schittering.
Wij hoeven ze tegenwoordig eigenlijk niet meer moeizaam uit de aarde naar boven te halen, mensen kunnen ze nu zelf maken in het laboratorium. Zelfs van mens kun je diamant maken; dat gebeurt ook: de as die na een crematie overblijft wordt door een Zwitsers bedrijf omgezet in diamant. Dat bedrijf behandelt de as met chemicaliën om alle koolstof eruit te halen. Vervolgens wordt die koolstof verhit tot hoge temperaturen en in grafiet veranderd. Daarna plaatsen ze de grafiet in een machine die de omstandigheden van diep in de aarde nabootst. Natuurlijke diamanten worden daar normaal gesproken gedurende duizenden jaren gevormd onder extreem hoge druk en temperaturen rond de 1500 graden Celsius. In de machine is al na een paar weken de grafiet diamant geworden.
Ze zouden het natuurlijk ook bij grafiet kunnen laten en de as niet verwerken in sieraden, zoals bij diamanten gebeurt maar in potloden, zodat je met de overblijfselen van de overledene zou kunnen schrijven of tekenen. Dan zou er een cirkel rond zijn, al is het een wat morbide cirkel. Koolstofkortsluiting. Want koolstof staat aan de basis van al het leven, in allerlei verbindingen. Dankzij grafiet geldt dat ook voor de tekenkunst.

-----------------

LOSING SIGHT OF THE LAND

03.02.2015 Inge Pollet

Gam Bodenhausen stuurt je in haar doorwerkte tekeningen op een reis die alleen maar intuïtief kan verlopen. Het is alsof je traag met je ogen dicht door scherpe struiken waadt, terwijl je weet dat het daarachter rustiger is. Het zijn de details die blijven haken in je hoofd, de zorgvuldig getekende sfeer, die nachtmerrie noch droom zijn.
Bodenhausen begint met tekenen vanuit haar eigen interpretatie van de wereld, de natuur is nooit ver weg. Ze zoekt, worstelt met wie het voor het zeggen heeft daar op dat grote vel papier, kiest een richting en gaat verder. Het lijkt nooit af, en soms verliest ze de weg doordat ze zich te zeer vastbijt in een detail. Maar dat zoekraken is tegelijkertijd noodzakelijk, alleen op die manier kan ze alles laten zien, iedere mogelijke afslag voor de kijker in beeld brengen, of in ieder geval aanduiden. De tekeningen staan vol, helemaal vol. In haar zachte potloodlijnen biedt ze geen uitweg, de enige weg is die naar binnen. Niets is gewoon maar iets. Een berg heeft een geschiedenis, een boom een heleboel takken. En die hebben weer kleinere takken, schaduwen die onheilspellend zijn. De huid van de wereld en zelfs de leegte waar niets is kent ontelbare plooien en geheimen. De betekenis van al die dingen is niet direct duidelijk, wel staat vast dat ook die vergankelijk én onontkoombaar is.

-----------------

IN FEITE MOET JE ALLES BEKIJKEN BIJ DAGLICHT

7.3.2015 Alex de Vries

Deze tekst begint met de zin: deze tekst begint met de zin. In feite moet je alles bekijken bij Daglicht. Je begint eraan en het houdt niet meer op. Wanneer heb je alles bekeken? Als je ermee klaar bent, kun je van voren af aan beginnen.

In kledingwinkels zie je verkopers wel met klanten naar buiten lopen om een kledingstuk waarvan de aankoop wordt overwogen bij daglicht te bekijken. Ze gaan de kleurechtheid van het materiaal na. We hechten veel waarde aan daglicht. Daglicht onthult de ware aard der dingen. Hiermee is het belang van Grafisch Atelier Daglicht afdoende aangetoond. Zonder daglicht geen fotosynthese. Fotosynthese is het proces waarbij planten, onder invloed van zonlicht, water en koolstofdioxide omzetten in glucose en zuurstof. Planten halen water uit de bodem met hun wortels. De koolstofdioxide en de zuurstof worden via huidmondjes in het blad met de lucht uitgewisseld.

De natuur die weet wat. ‘Ça pousse, ça pousse’ zeggen ze in Frankrijk. Onkruid vergaat niet. Het houdt niet op. Het gaat maar door. Dat is met de kunst ook zo: als je eraan begint, komt er geen eind aan, en is iets waar geen eind aan komt, eigenlijk wel begonnen? In ieder geval beginnen we er steeds opnieuw aan. Dat is een voorwaarde om kunst tot stand te brengen, dat je er steeds weer aan begint. Ophouden doet het niet. Er zijn geen voorwaarden aan verbonden.

Het gastatelierprogramma van Daglicht is dit jaar weer begonnen, nadat het zich een tijd slapend heeft gehouden. Dat klinkt een beetje romantisch en sprookjesachtig, alsof Doornroosje weer is wakker gekust, maar zo ligt het niet. De mogelijkheden van de kunst liggen altijd in de onmogelijkheden, zoals het werkelijke talent van de kunstenaar altijd wordt bepaald door wat buiten zijn vermogen ligt. Je doet iets wat je niet kunt. Je brengt iets binnen je bereik. Zo gauw je ergens mee ophoudt, begin je aan iets anders.

Gam Bodenhausen heeft in januari en februari 2015 in het gastatelier van Daglicht gewerkt. Dat werken is vooral een verblijf. Je bent er en je brengt er de tijd door met wat voorhanden is en met wat je meebrengt en daarmee komt er iets tot stand wat uiteindelijk weer verdwijnt. ‘Disappearance of the Liquid Mountain’ noemt Gam Bodenhausen dat. Ze spreekt over een vloeibare berg. Is dat niet een golf? In tegenstelling tot een berg heeft een golf geen vaste gedaante. Een berg is een gestolde golf, een bevroren deining, een ingesnoerde boezem. De vloeibare berg is een glijdende gletsjer die door het enorme gewicht een slijpende werking uitoefent.

Je kunt het werk van Gam Bodenhausen ondergaan als een voortdurende heroriëntatie, een herneming van wat er is, van wat er is geweest. Dat wil niet zeggen dat ze op haar schreden terugkeert, maar wel dat ze haar sporen nagaat. Een gletsjer is een ijsmassa die naar beneden glijdt, maar duwt tegelijkertijd een berg materiaal voor zich uit, zand, aarde, stenen.

Het recente werk van Gam Bodenhausen en zeker wat ze in Daglicht heeft gemaakt, laat een wereld aan ervaringen zien waar je nauwelijks greep op krijgt. Het doet zich voor als een vormeloze woekering, als een verwilderd weiland dat nodig gemaaid moet worden, maar waar Gam Bodenhausen met een schaar in zit te knippen. Zo maakt zij het zich eigen. Wat ze aantreft legt ze voor aan de omringende omgeving en laat die erop reageren. In Daglicht heeft ze haar bevindingen voorgelegd aan Richtje Reinsma, Dorien de Wit, Sibylle Eimermacher en Simone van Dijken. Hun bijdragen aan het werk kun je zien als het effect dat een afgerukte pleister teweegbrengt: die laat lijmresten achter maar trekt tegelijkertijd huidoppervlak en haren mee, gestold bloed. Wat je is afgenomen, wordt aan iets anders toegevoegd.

Typerend voor dit werk is, dat het iets onnadrukkelijk heeft, maar dat het tegelijkertijd onoverkomelijk en specifiek is. Het heeft een ergerlijk karakter – niet te verwarren met een erfelijk karakter - waar je niet zonder kunt. Het is er en het jeukt. Het gaat met enige weerzin gepaard. Maar om een voor de hand liggende woordspeling te maken: zelfs weerzin geeft je weer zin en heeft daarmee weer zin.

Gam Bodenhausen kijkt niet met voorbedachten rade naar de wereld. Ze is niet van tevoren ergens op uit. In feite staat ze voor een moeras en weet ze de weg niet. Hoe vaak ze er ook al is geweest, ze probeert steeds weer uit hoe ze daar de weg kan vinden. Ze determineert wat ze er aantreft. Bij ieder plantje kan wel een bordje staan, maar er valt niets op te lezen. Je zult echt naar het plantje zelf moet kijken om na te gaan wat het is. Er is geen verklaring voor. Het werk doet zich voor, zonder zich op te dringen, maar dringt wel overal in door. Het komt tevoorschijn. Het is een structuur die niet evenwijdig, niet analoog, noch vlak en rechtlijnig maar onderaards in onbepaalde richtingen een weg zoekt. Ze doen zich voor als braamstruiken die zomaar ergens opkomen en onbestemd elders weer verdwijnen, ze kennen geen rangorde maar hebben desondanks wortel en tak en laten zich niet uitroeien. Ze groeien onbeteugeld, steken in elkaar en gaan relaties aan, waardoor een krachtig, vrijwel niet te verdelgen stelsel ontstaat. Deze denk- en werkwijze die je bij Gam Bodenhausen als elkaars equivalent kunt beschouwen is door filosoof Gilles Deleuze verklaard in een metafoor die het in de biologie bekende stokwortelsysteem van het rizoom toepast op niet-hiërarchische en niet betekenis-dragende verbeeldingssystemen. Het grote verschil met het werk van Gam Bodenhausen is dat haar tekeningen, foto’s, video’s en installaties wel degelijk betekenisvol zijn, overvol zelfs, waardoor ze uit hun voegen basten, in hun groei elkaar verdringend en verstikkend en afstervend en zo de mest vormend voor weer nieuw kiemen, spruiten en uitlopers. Ieder beeld dat wordt toegevoegd verdringt het bestaande, maar het opeenvolgende is wel altijd de legitimatie van het voorafgaande.

Het gastatelier van Daglicht is een vrije ruimte waar bergen worden verzet.